W najnowszym cyklu obrazów zatytułowanym Paralele Paweł Książek rozwija swoje wcześniejsze poszukiwania artystyczne oparte na analitycznych studiach nad estetyką awangardy oraz na badaniu wzajemnych relacji miedzy ludzkim ciałem i obiektami w przestrzeni, między naturą i kulturą, konstrukcją i destrukcją. Biorąc za punkt wyjścia twórczość Lygii Clark i jej słynnej serii rzeźbiarskiej pt. Bichos (Stworzenia) artysta kieruje naszą uwagę na problem powiązań procesu artystycznej kreacji z powstawaniem różnych zjawisk w świecie naturalnym. Dopełnia i rozwija w ten sposób kwestie zasygnalizowane już we wcześniejszych pracach malarskich z serii Rzeźby (2012-2015) oraz Figury (2013-2015). W obu tych cyklach malarskie ujęcia obiektów i fragmentów ciała, portretów kobiet i manekinów ukazywały alternatywny świat na pograniczu realności i filmowej fikcji, w którym przedmioty zyskują cielesne właściwości, a ludzkie figury rzeźbiarskie cechy. Malowane w Paralelach cielesno-rzeźbiarskie hybrydy są wyrazistą syntezą i montażem, w istocie następstwem i ewolucją poszukiwań artysty związanych z obustronną transformacją przedmiotu w podmiot i podmiotu w przedmiot. I jakkolwiek dla wcześniejszych cykli punktem wyjścia była historyczna awangarda, tak w konsekwencji podstawą najnowszego cyklu artysty staje się sfera eksperymentów brazylijskiego modernizmu lat 60., sfera ewolucji estetyki historycznej awangardy.
Twórczość Lygii Clark niejednokrotnie rozpatruje się jako wyraźną kontynuację awangardowych rozważań nad rzeźbą. Już w latach 30-stych polska artystka, Katarzyna Kobro, zwróciła uwagę na nieograniczoną łączność rzeźby z przestrzenią i rytmem jako zjawiskiem czasoprzestrzennym, podkreślając w tym aspekcie rolę dzieła sztuki w budowaniu postępowych form organizacji społecznej. Choć nie wiadomo na ile Clark mogła znać twórczość Kobro, to jednak w serii Bichos z 1960 roku można odnaleźć dalekie echa jej rozważań i przede wszystkim ich wyraźne rozwinęcie. W owej serii brazylijska artystka nadała bowiem swym praktykom silnie społeczny aspekt poprzez namacalne włączenie ciała widza w proces powstawania rzeźbiarskiego dzieła. Jej eksperymenty prowadziły do terapeutycznych seansów, których adresatem była cielesność. W konsekwencji Bichos zapraszały widza do manipulacji i tworzenia kolejnych układów z ruchomych konstrukcji połączonych zawiasami. Poszczególne rzeźby tej serii przypominały jednocześnie rzeźby konstruktywistów i rodzaj origami, podlegających nieustannym przekształceniom. Dzięki ciągłym transformacjom pozbawione były kontroli, emancypowały się, uzyskiwały podmiotowość i nabierały cech żyjącego ciała. Clark była wyraźnie przeświadczona o tym, że pasywność między człowiekiem a naturalnymi stworzeniami (zwierzętami) nie jest możliwa. To samo tyczyło się jej własnych stworzeń – Bichos.
Paweł Książek, eksplorując w Paralelach neoawangardowe obszary praktyk artystycznych Clark jako fenomenu niestabilności, nadał konkretnym strukturom rzeźbiarskim Bichos właściwą im cielesność. Przeprowadzając własne badania nad twórczością brazylijskiej artystki, potraktował jej Stworzenia jako zjawiska czasoprzestrzenne powiązane nierodzielnie z rytmem zarówno w obszarze kultury: grą aktorską i tańcem, jak i w obszarze natury: kometami i piorunami. Połączył tym samym rzeźby Clark z nieprzewidywalnymi fenomenami, przyjmując rolę widza, który zaproszony został przez brazylijską artystkę do manipulowania jej obiektami. Książek nadał jednak statycznym rzeźbom swoisty ruch i życie nie w trójwymiarowej, nieograniczonej przestrzeni, ale w ograniczonym ramami obszarze malarskiego płótna. Wykorzystał do tego awangardową strategię montażu, łącząc w ograniczną całość przedmioty, zjawiska przyrodnicze i portrety kobiet w malarskiej syntezie, by ukazać, w jaki sposób eksperymenty awangardowe w poszerzonym polu rzeźby mogą wchodzić w interakcje ze strategiami montażu i malarstwem, a niestabilność Bichos ze stablinością malarstwa i skończonym obrazem.
Strategia Pawła Książka polegająca w Paralelach na łączeniu ze sobą odległych zjawisk w relacji przedmiot-podmiot oparta została nie tylko na twórczości Clark, ale też wyraźnie na zasadach montowania obrazów wypracowanych w praktyce międzywojennego fotomontażu. Jakkolwiek brazylijska artystka przekonywała o cielesności rzeźby, tak wynaleziony przez dadaistów fotomontaż jako pierwszy zmienił sposób spojrzenia na ludzkie ciało jako pewną ustaloną całość, proponując w jego miejsce kreowany konglomerat ludzkiej natury i obcych elementów. Generowanie osobliwego ciała z poszczególnych fragmentów obcych ciał, przedmiotów, rzeźb, maszyn, czy świata przyrody było zapowiedzią późniejszych rozważań nad postacią cyborga rozwiniętych przez Donnę Haraway w latach 80. To właśnie dadaistyczne konstrukcje hybrydalnego ciała jako pierwsze prowadziły do wskazania na problem niestabilnych tożsamości w szerokim ujęciu korelacji człowieka, zwierząt, maszyn i innych środowisk. Paweł Książek, wychodząc od neoawangardowej twórczości Clark i ewolucji praktyk awangardowych, stworzył w tym względzie wyestetyzowane hybrydy, postacie zmysłowych cyborgów, przekraczających biologicznie narzucone normy. Jednak kobiece portrety zmysłowych aktorek filmowych jak Lea Seydoux czy Veronica Lake zmontowane z rzeźbiarskimi konstrukcjami Clark i przeniesione w obszar malarstwa zyskują niewątpliwie bardziej estetyczny, niż społeczno-aktywistyczny wymiar, jaki miały w sferze znaczeniowej figury cyborgów dadaistów i Haraway.
W polu własnej estetyki Paweł Książek eksploruje więc pojęcie rzeźbiarsko-cielesnego piękna za pomocą właściwego mu malarskiego medium. Operuje wobec tego w świadomy sposób jaskrawymi barwami, kojarzącymi się wyraźnie z modernizmem Ameryki Łacińskiej. Bogata Kolorystyka Paralel kieruje nas też równocześnie w stronę charakterystycznych projektów meksykańskiego architekta Luisa Barragana, których jaskrawe barwy Książek wykorzystał już w swym wcześniejszym cyklu pt Konstrukcje (2016), łączącym utopie kina niemieckiego ekspresjonizmu z realizacjami architektonicznymi modernizmu Ameryki Łacińskiej. Paralele okazują się wobec tego syntezą i następstwem wielu wcześniejszych cykli artysty, poprzez które w konsekwentny sposób eksploruje on nadrzędny problem postrzegania świata, utopii i związków między odległymi od siebie zjawiskami. I właśnie w tym ostatnim cyklu jeszcze wyraźniej kieruje naszą uwagę na ewolucje praktyk i strategii awangardy, badając na ich podstawie problemy postrzegania zjawiska niestabilności, zarówno w nieograniczonej, jak i ograniczonej czterema ramami płótna przestrzeni.
In Parallels, Paweł Książek develops his paths of investigation into analytical studies on avant-garde aesthetics and researches the mutual relations between the human body and objects in space, nature and culture, construction and destruction. Taking the work of Lygia Clark and her famed 1960s sculpture series Bichos(Creatures) as his point of departure, the artist focuses our attention on the ties between the process of creating art and the emergence of various phenomena in the natural world. In this way, he supplements and develops issues signaled in previous works of painting, Sculptures(2012-2015) and Figures (2013-2015). In both these series the painterly apprehension of objects and body parts, portraits of women and mannequins, showed an alternate world verging on reality and the fiction of film, in which objects acquire a peculiar physicality, and human figures gain sculptural qualities. The corporal/sculptural and figurative/abstract hybrids in Parallels are the titular juxtaposition of corporal objects, and phenomena with analogous properties. Parallels is a synthesis and montage, a parallel narrative and play on the depicted structure and the abstract. This is essentially progress and evolution in the artist’s explorations, involving a dual transformation: the object into a subject and the subject into an object. And much as the point of departure for earlier series was the historical avant-garde, in this latest series the foundation is the Brazilian modernist experiments of the 1960s, the evolution of historical avant-garde aesthetics.
The work of Lygia Clark is often seen as an extension of avant-garde approaches to sculpture. As early as the 1930s, the Polish artist Katarzyna Kobro was calling attention to the limitless interconnection between sculpture and space or rhythm, as a spacetime phenomenon, thus stressing the role of the work of art in building progressive forms of social organization. Although it is hard to say how far Clark might have known Kobro’s work, in the Bichosseries of 1960 we find a distant echo of the latter’s ideas, and their clear development. In this series the Brazilian artist gave her work a powerful social slant through the tangible inclusion of the viewer’s body in the process of creating the sculpted work. Her experiments led to therapeutic seances centered on physicality. As such,Bichos invited the viewer to manipulate and create various structures from movable hinged constructions. The various pieces in this series recalled both the Constructivists’ sculptures and a kind of origami, involving constant metamorphoses. These transformations freed them of all control, emancipated them; they gained subjecthood and took on the attributes of living bodies. Clark was clearly convinced that passivity between man and natural creatures (animals) was impossible. The same went for her own creatures – the Bichos.
In Parallels, exploring the neo-avant-garde realms of Clark’s artwork as a phenomenon of instability, Paweł Książek gave the various non-figurative sculptural constructs of Bichos their physicality. In conducting his own research on the work of the Brazilian artist, he treated her Creatures as spacetime phenomena inextricably tied to a rhythm also found in both culture (acting and dance) and nature (comets and lightning). Clark thus linked sculpture to unpredictable phenomena, adopting the role of the viewer, whom she invited to manipulate her works. Książek, in turn, gave the static sculptures motion and life, not in a limitless, three-dimensional space, but in the closed frame of a canvas. For this he borrowed the avant-garde strategy of montage, joining objects and natural phenomena into an organic whole, geometrical abstract forms and women’s portraits in a painterly synthesis. This strategy plays a clear role in Paweł Książek’s work, as the artist apprehends conceptual issues in painting in a highly individual way. These in-depth issues and intellectual narratives exploring the medium of painting are surely distinct and unique in contemporary art. In Parallels the artist ultimately plays a simultaneous game with representation and the abstract, but also in recognizing the capabilities of figurative painting in an extended field of sculpture, signalizing the interaction between the instability of particular pieces, in this case Bichos, and the stability of a painting and the finished picture.
Paweł Książek’s strategy in Parallels, involving the connection of two remote phenomena into a subject-object relationship, was based less on Clark’s work than on the principles of playing with images developed in interwar-era photomontages. However convinced the Brazilian artist was of the corporeality of sculptures, the photomontage invented by the Dadaists was the first to change how we looked at the human body as a concrete whole, substituting it with an invented conglomerate of human, nature and strange parts. The generation of odd bodies from assorted fragments of other bodies, objects, sculptures, machines, or the natural world prefigured Donna Haraway’s later examinations of the cyborg in the 1980s. These Dadaist hybrid body constructions first pointed to its unstable identity from a wide perspective, in the correlation between man, animal, machine, and other environments. Departing from Clark’s neo-avant-garde work and the evolution of the avant-garde, Paweł Książek has created aestheticized hybrids, sensual cyborgs, transcending biologically imposed norms. Yet the portraits of sensual film actresses like Lea Seydoux and Veronica Lake paired with Clark’s sculptural constructions and transferred to painting undoubtedly acquire an aspect more aesthetic than the social/activist cyborg figures of the Dadaists and Donna Haraway.
In terms of his own aesthetics, Paweł Książek explores the concept of physical and sculptural beauty through his medium of choice: painting. He consciously uses loud colors associated with Latin American modernism. The broad palette in Parallels also reminds us of the unusual designs of Mexican architect Luis Barragan, whose bright colors Książek had used in an earlier series, Constructions(2016-17), joining the utopias of German Expressionist cinema and the works of Latin American modernist architecture. Parallels, then, turns out to be a synthesis and extension of many of the artist’s previous series, through which he consistently explores the overriding problem of the perception of the world, utopias, and the ties between disparate phenomena. It is in this most recent series that he most clearly focuses our attention on the evolution of avant-garde practices and strategies, and on their basis examines the perception of unstable phenomena, whether unrestricted or hemmed in by the frame of a canvas.